شرکت مشاوره مدیریت

مقدمه

ریشه های مشاوره مدیریت دوران معاصر در انقلاب صنعتی، ظهور کارخانه های مدرن و تغییر و تحولات اجتماعی و نهادی مرتبط قرار دارند. مشاوره مدیریت زمانی امکان پذیر می شود که فرایند تعمیم دادن و ساختاربخشی به تجارب مدیریت به سطح نسبتاً پیشرفته ای برسد. روش ها و اصول قابل اجرا برای سازمان ها و موسسات باید شناسایی و توصیف شوند، و کارآفرین سازمان باید تشویق و برای جستجوی راه بهتری جهت راهبری و کنترل کسب و کار سازمان تحت فشار قرار گیرد. به دلیل چالش های فراوان کسب و کارها در سطح جهانی، مشاوره مدیریت تبدیل به یک بخش خدماتی حرفه ای بسیار مشهود از نظر اندازه، ساختار، پیچیدگی، تعداد خدمات ارائه شده، استانداردها، نتایج کسب شده و تأثیر کلی بر سازمان شده است. مشاوران در سازمانها شناخته شده اند و حضورشان اغلب در تصمیمات و مبادلات اصلی سازمانی ضروری می نماید. شرکتهای مشاوره معروف و پیشرو به دلیل پایه دانش بنیان وسیعشان ، منابع متنوع خود، روحیه نوآورانه و ظرفیت مواجهه با موقعیت های کاملاً جدید و پیچیده بسیار قابل احترام و مورد نیاز هستند.

 نگاهی تاریخی به حرفه مشاوره مدیریت

یک دیدگاه تاریخی به ما کمک می کند تا چشم انداز کنونی، قوت ها و محدودیت های مشاوره مدیریت را دریابیم. اینکه ریشه های تاریخی مشاوره مدیریت کجاست؟ تا چه زمانی در گذشته می توان ردپای این ریشه های تاریخی را دنبال کرد؟ چه رویدادهای اصلی و چه افرادی (شخصیت هایی) صنعت مشاوره را به شکل کنونی درآورده اند.اولیور وندل به گونه ای زیرکانه بیان کرد: “هنگامی که می خواهیم رویدادهای امروز را درک کنیم یا درباره آنچه که فردا اتفاق خواهد افتاد تصمیم بگیریم، به گذشته نگاه می کنیم.

 دوران های نخستین

ریشه های مشاوره مدیریت دقیقاً مشابه ریشه های تاریخی مدیریت به عنوان یک حوزه فعالیت بشر و حوزه یادگیری است. بنابر این می توان ریشه های آن را تا ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و دوران امپراطوریها و بسیار قبل از آن یعنی عصر کشاورزی دنبال کرد. اولین عصری که انسانها را به همدیگر مربوط کرد و به تبع آن تمدنهایی شکل گرفتند عصر کشاورزی بود.

بشر غارنشین که از شکار حیوانات وحشی و استفاده از گوشت آنها غذای خود را تامین می کرد و مهمترین سلاحشان همان سنگ بود به تدریج متوجه شد که گیاهخواری نیز یک نوع سبک زندگی می باشد. مسلم است که این دنیای جدید (عصر کشاورزی) در مقایسه با دنیای سابق ( شکار و غارنشینی) کاملا متفاوت جلوه کند. بنابراین انتقال تجربیات برای ادامه بقا و کمک از همنوعان برای یادگیری روش های کشت و برداشت و همکاری های گسترده تر و جوامع (نه اجتماعات) شکل گرفتند و شاید اولین مشاوره ها در این دوران آغاز شده باشد.

در یک چنین تغییر عظیمی بودکه به تبع آن پارامترهایی همانند دولت سازی ، ملت سازی و فرهنگ و تمدن و تاریخ و خط جای خود را در اذهان بشری جا کرد. جنگ ها آغاز شدند و فرمانروایان برای کسب زمین و ثروت بیشتر اقدام کردند.

اگرچه واژه مشاوره به معنای امروزی آن در زمان های نخستین معنایی نداشت، در این بین نقش مشاوران جنگ و سایر مشاورانی که با عناوین مختلف (مشاور سیاست خارجی، مشاور امور مالی و غیره )  به مشاوره می پرداختند، روز به روز بیشتر شد.سان تزو فرمانده و استراتژیست بزرگ چینی در سال ۵۰۰ قبل از میلاد به درگاه پادشاه  سرزمین وو احضار شد. علت احضار او اطلاع هِلو پادشاه وو از قصد کشور چوکه بسیار قدرتمندتر از سرزمین  وو بود، برای حمله به کشورش بود. هِلو دستور داد تا سان تزو بهترین و ماهرترین استراتژیست آن زمان برای چاره اندیشی به دربار احضار شود. یکی از قدیمی ترین کتاب های موجود در زمینه جنگ ، کتاب هنر جنگ اثر سان تزو می باشد.

سابقه مدیریت و مشاوره را به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح یعنی هنگامی که سومریهای باستان به ثبت و ضبط و مکتوب کردن سوابق فعالیت های تجاری و اداری خود پرداختند می توان نسبت داد. برخی دیگر از سوابق مدیریت و مشاوره را می توان با بررسی مواردی نظیر نقش مدیریت و مشاوران در بنای اهرام ثلاثه مصر،شیوه کنترل و ارتباطات در امپراطوری روم باستان، و چهارچوب قانونی تجارت در ونیز قرن چهاردهم پی گرفت. ناگفته نماند که ایرانیان، چینیها، آلمانیها و برخی از اقوام گذشته نیز بینش های قابل تأملی در این زمینه داشتند.ولی تحولات عظیم در دوران صنعتی آغاز گردید.

 دوران صنعتی

جهان در قرن هفدهم میلادی، یعنی دوران خیزش های اجتماعی آمریکا-زمانی که سیزده مستعمره انگلستان از آن جدا شدند و ایالات متحده آمریکا را تشکیل دادند- تحولات مهمی را سپری کرد. تحول عمده در مدیریت و مشاوره، در جریان انقلاب صنعتی به وقوع پیوست. صنعتی شدن به معنی استفاده از نیروی ماشین به جای نیروی انسان است. انقلاب صنعتی عبارتست از دگرگونی‌های بزرگ در صنعت، کشاورزی، تولید و حمل و نقل که در اوسط قرن هجدهم از انگلستان آغاز شد. زیرا انگلستان پس از چندین قرن تحول سیاسی داخلی، توسعه استعمار تجاری، گسترش ناوگان دریایی، رشد طبقه متوسط و بهبود امور قانونی و اداری کشور، از نظر زمین، کارگر، سرمایه، مدیریت و حکومت وضعیتی مطلوب و هماهنگ داشت که زمینه پیشرفت صنعتی در این کشور را فراهم می‌کرد. انقلاب صنعتی در انگلستان در سه زمینه بافندگی، زغال سنگ و ذوب آهن بیشتر نمود یافت. ساخت اولین پل آهنی در سال ۱۷۷۹، احداث اولین شبکه راه آهن در سال ۱۸۲۵ و هم چنین افزایش چشمگیر فراورده‌های کشاورزی و دامی از جمله نتایج مثبت انقلاب صنعتی در انگلستان بود . اما در این جریان، کارخانه‌ها ی متعدد با دودکش‌های بلند و غلیظ جانشین دهکده‌های سبز و خرم روستایی شدند.رشد وگسترش کارخانه‌ها منجر به از بین رفتن جنگل‌ها و فضاهای سبز، افزایش دود و آلودگی هوا، بوجود آمدن کوه‌های زغال و توده فضولات بود.

در این دوران بود که رشد سریع جمعیت،هجمه عظیمی را برای برپایی بازارهای مکاره و عرضه کالاهای مصرفی ایجاد کرد. در همین دوران بود که با تسری روش تولید انبوه آدام اسمیت (مبنی بر تقسیم کار و تخصص گرایی در کارخانه سنجاق سازی) که در کتاب وی با عنوان “ثروت ملل” در سال ۱۷۷۶ منتشر شد، تحول عظیمی در بخش صنایع به وقوع پیوست؛ به طوری که آثار آن هنوز هم در چگونگی تنظیم کار اغلب سازمانهای تجاری مشاهده می شود. تمام این تغییرات و مسایل ایجاد شده به همراه آنها متخصصان مدیریت و سازمان و مشاوران را از درون دربارهای پادشاهان به درون کارخانه ها نیز رهنمون کرد. آنها عموماً یا به اظهار نظر و ارائه مشاوره و حل مسأله در خصوص امور سازمانی و اقتصادی می پرداختند یا در عمل اقدامات نوینی را برای بهبود مسایل کارگاه، کارخانه یا در جوامع آن زمان مطرح و استفاده می کردند. قبل از دوران کلاسیک تعداد قابل توجهی از پیشکسوتان دوران صنعتی وجود داشته اند. چالرز ببیج در بریتانیا که در سال ۱۸۳۲ درباره اقتصاد ماشین آلات و تولید و مزایای تقسیم کار بحث کرد، رابرت اون در سال ۱۸۳۴ پیشگامی مدیریت منابع انسانی و هدایت و رهبری جنبش اتحادیه های کارگری بریتانیا را در دست داشت، و بسیاری دیگر. یک مثال خوب از مشاوره را می توان در تجربه سامپسون مطرح کرد. چارلز تی سامپسون کارخانه دار آمریکایی در سال ۱۸۷۰ میلادی کل فرایند کارخانه تولید کفش خود را سازماندهی مجدد کرد تا بتواند از کارگرهای چینی بدون مهارت در خط تولید خود استفاده کند. یک سال بعد، به عنوان مشاور عمل کرد و تجربه خود را با مالک یک خشکشویی به اشتراک گذاشت. مالک خشکشویی نیز مشاوره او را پذیرفت و رویکردی را که سامپسون در کارخانه خود استفاده کرده بود را پیاده سازی کرد.

 دوران کلاسیک و پیشگامان مدیریت علمی

دوران کلاسیک از سال ۱۹۰۰ تا حدود سال ۱۹۲۴ (اواسط دهه ۱۹۳۰) ادامه داشت. اگرچه نظرات اندیشمندانی چون ماکس وبر و دیوانسالاری آرمانگرایانه او و نظریه اداری فایول در این عصر مطرح و مورد توجه قرار گرفت؛ ولی دوران کلاسیک ها با پرچمداری مدیریت علمی به پیش رفت و آنچه امروز به عنوان مشاور می نامیم ریشه در مدیریت علمی دارد. پیشگامان مدیریت علمی مانند فردریک وینسلو تیلور، فرانک و لیلیان گیلبرت، هنری گانت و هرینگتون امرسون، نقش تعیین کننده و اصلی را در توسعه مشاوره صنعتی بازی کردند. رویکردهای فنی  و سیستمی (روش شناختی) آنها برای ساده سازی فرایندهای کاری و افزایش بهره وری کارگران و کارخانه ها همانند یکدیگر نبود و حتی در موارد مشخصی کاملاً با یکدیگر تعارض داشتند. به هر حال، همه آنها به کاربرد  روش های علمی جهت حل مسایل تولید اعتقاد داشتند. همچنین آنها به مزایای ترکیب روشهای مختلف جهت اشاعه روش علمی خود و اطمینان از اینکه روشهای آنها در شرکتهای تجاری مورد استفاده قرار گیرد نیز، اعتقاد داشتند.

این تلاش های پیشگامان مدیریت علمی باعث ظهور نوعی از مشاوره مدیریت شد که به شدت این حرفه و تصویر آن را متمایز می کند. این مدل مشاوره که از جنبش مدیریت علمی نشأت گرفته است، بیشتر روی کارخانه، بهره وری و کارایی خط تولید (قسمتی که ماشین آلات کارخانه وجود دارند) ، سازماندهی منطقی (عقلایی) کار، مطالعات زمان و حرکت سنجی، حذف ضایعات و کاهش هزینه های تولید تمرکز می کند. به این حوزه نام “مهندسی صنایع” اطلاق گردید و هنوز در بهبود فرایندها و عملیات بسیار مهم است. اما چون مهندسان صنایع رویکرد غالباً سخت گیرانه ای دارند و به تشدید و فشردگی کار می انجامد، این مداخلات آنها برای اتحادیه های کارگری و کارکنان کارخانه ها ایجاد ترس می کند.

در طی سالیان متمادی، تصویر قدیمی بحث برانگیز از متخصصان کارایی به طور قابل توجهی تغییر کرده است. تغییرات مهم در روابط کارگری و اجتماعی باعث به محدود شدن استفاده از روش هایی شد که مورد پذیرش کارگران نبودند. مذاکره و همکاری برای مدیریت بسیاری از اموری که منافع کارکنان را تحت تأثیر قرار میدادند، لازم الاجرا و ضروری شدند. البته بخش مثبت تصویری که از متخصصان کارایی در ذهن ها متبادر می شود به میزان زیادی حفظ شده است : از مشاوران همچنان به عنوان کسانی یاد می شود که قادرند تا فرصت های جدید را پیدا و منابع را حفظ کنند و بهره وری را افزایش دهند. محدودیت های مهندسی صنایع و رویکردهای متخصصان کارایی منجر به ایجاد علاقه به جنبه ها و ابعاد دیگری از سازمانهای تجاری شد و حوزه های جدیدی را در صنعت مشاوره خلق کرد. یکی از اولین شرکتهای مشاوره ای که امروزه نیز شناخته شده است در شیکاگو و در سال ۱۹۱۴ توسط ادوین بوز تحت نام ” خدمات تحقیق در کسب و کار” (Business Research Services) تاسیس شد.

 دوران رفتار گرایی و حرکت به سوی یک رویکرد عمومی در مدیریت

اگرچه از لحاظ تاریخی با دوران کلاسیک ها همپوشانی دارد و محدوده زمانی دقیقی را برای هیچ یک نمی توان قائل شد؛ از ویژگیهای شروع این دوره توجه به جنبه انسانی سازمانها و ظهور نهضت روابط انسانی و کاربرد تحقیقات و مشاوره های رفتاری در سازمانها بود. دفاتر پرسنلی، روان شناسی صنعتی و قوانین حمایت از کارگران در این دوران ایجاد شدند. بسیاری از روش های مشاوره ای که امروزه در خصوص گزینش افراد، آموزش آنها،طرح ریزی مشاغل و ایجاد انگیزش به کاربرده می شود، مرهون خدمات هوگو مونستربرگ و کتاب معروف وی با عنوان “روان شناسی و کارایی صنعتی” در سال ۱۹۱۳ است.

در سال ۱۹۲۰، التون مایو، با آزمایشات هاثورن خود، باعث ایجاد علاقه به تحقیق و مشاوره در روابط انسانی گردید. در واقع مشاوره وی از سال ۱۹۲۴ شروع و تا سالهای نخستین دهه ۱۹۳۰ ادامه داشت.کار مشاوره ای مهم در حوزه مدیریت منابع انسانی و انگیزش توسط ماری پارکر فالت شروع شد. توجهی که سازمانها به عوامل محیطی و کارکنان می کنند، ریشه در دیدگاه هایی دارد که نخست به وسیله چستربارنارد ارائه شد. او سازمان را یک سیستم اجتماعی می دانست که نیاز به همکاری انسانها دارد. او دیدگاههای خود را در کتاب وظایف مدیران اجرایی در سال ۱۹۳۸ ابراز داشت.

ادامه

علاقه به بازاریابی و فروش مؤثر توسط افرادی چون هارولد وایت هد نویسنده کتاب “اصول فروشندگی” در سال ۱۹۱۷، اشاعه پیدا کرد. تعداد زیادی از شرکتهای مشاوره ای در طی سال های دهه ۱۹۲۰ تأسیس شدند. این شرکت ها به شکل فزاینده ای قادر به بررسی سازمان های تجاری به شکل کلی، بهبود ساخت و تولید و حل مسایل مربوط به بهره وری بودند و در دیدگاه وسیع تری نسبت به حل مسایل فروش و شکار فرصتهای توسعه کسب و کار داشتند.

مشاوره در امور مالی، اعم از تأمین مالی بنگاه تجاری و کنترل مالی عملیات سازمان نیز به سرعت رشد کرد. تعدادی از مشاوران مدیریتی جدید پیش زمینه ای در حسابداری و تجربه کار با حسابداران شرکتهای دولتی را داشتند. به عنوان نمونه می توان از “جیمز او مک کینزی” نام برد. کسی که نقش اصلی را در مدیریت عمومی دارد و رویکرد تحلیلی جامع او به بنگاه تجاری معروف است. او شرکت مشاوره خود را در سال ۱۹۲۵ تأسیس کرد و امروز به عنوان یکی از بنیاد گذاران حرفه مشاوره از او یاد می شود.

در دهه ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، نه تنها در ایالات متحده آمریکا و بریتانیا  بلکه در کشورهای فرانسه، آلمان، و دیگر کشورهای صنعتی ، مشاوره مدیریت در حال ریشه دواندن و کسب جایگاه بود. البته میزان آن و چشم انداز آن محدود ماند. تنها تعداد اندکی از این شرکتها وجود داشتند که با وجود پرستیژ خود نسبتاً کوچک بودند و خدمات آنها بیشتر توسط شرکتهای تجاری بزرگ مورد استفاده قرار می گرفت. ماهیتی به عنوان مشاور برای شرکتهای کوچک و متوسط که اکثریت سازمانها در این دسته قرار داشتند همچنان ناشناخته باقی ماند. از سویی دیگر، درخواست های مشاوره از سوی دولت ها مطرح شد : این شروع مشاوره در بخش دولتی بود.

مشاوره به دولت و ارتش، نقش اصلی را در طی سالهای جنگ جهانی دوم بازی کرد. ایالات متحده به طور مشخص دریافت که جنگ یک چالش مدیریتی جدی است و به کارگیری بهترین تجربیات مدیریتی یک کشور برای برنده شدن در زمین جنگ ضروری است. علاوه بر آن، تحقیق در عملیات و دیگر روش های تحلیلی اولین بار برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار گرفتند و به سرعت راه خود را به سوی کسب و کارهای تجاری و مدیریت دولتی پیدا کردند. و این امر یک بعد جدید به خدمات ارائه شده توسط مشاوران اضافه کرد.

سالهای رشد و رونق

در دوران بازسازی های پس از جنگ، توسعه  سریع کسب و کارهای تجاری با تسریع تغییرات فن آورانه (تکنولوژیکی)، ظهور اقتصادهای جدید در حال توسعه، و رشد بین المللی شدن صنعت جهان، بین المللی شدن تجارت و امور مالی همراه شد. این امر فرصتهای ویژه و بسیار مطلوب و تقاضای فزاینده ای را نسبت به مشاوره مدیریت ایجاد کرد. این دوره ای بود که بیشتر شرکتهای مشاوره ای که امروزه وجود دارند تأسیس شدند و کسب و کار مشاوره قدرت و شهرت فنی امروز خود را به آن دوران مدیون است.  به عنوان مثال، پی ای(PA) بزرگترین شرکت مشاوره در بریتانیا در سال ۱۹۴۳ تنها شش مشاور داشت ولی در سال ۱۹۶۳ این تعداد به ۳۷۰ نفر و در سال ۱۹۸۴ به بیش از ۱۳۰۰ نفر در ۲۲ کشور جهان رسید.

از دهه ۱۹۴۰ به بعد، توسعه و رشد مشاوره مدیریت با اتکا به هر استانداردی بسیار قابل توجه بوده است و تغییرات کیفی بسیار مهمی نیز اتفاق افتاده است.این تغییرات همچنان ادامه دارند و در ذیل به برخی از مهترین آنها اشاره می کنیم:

• خدمات وسیع تر و متنوع تر شدند : برای برآورده ساختن نیازهای مشتریان و برای جذب مشتریان از بخش های جدید اقتصادی و اجتماعی، مشاوران مدیریت استراتژی های مختلفی را ایجاد کرده اند و خدمات ویژه جدید را خلق و ارائه می دهند، در بخش های خاصی تخصص پیدا می کنند و یا بسته های جامع و وسیعی از خدمات مشاوره را ارائه می دهند.

• ادامه

• مشاوران طلایه دار پیشرفتهای فنی شدند : بیشتر مشاوران مدیریتی خط مشی خود را براین اساس قرار داده اند که با آخرین پیشرفت ها در مدیریت و حوزه های مرتبطی که مورد علاقه مشتریانشان است هماهنگ شده و قبل از هر کس دیگری جدیدترین و پیچیده ترین خدمات را به آنها ارائه دهند. کسب و کار با سیستمهای رایانه ای، یعنی استفاده از فناوری اطلاعات در همه زمینه های مدیریت و حسابداری و فناوری های ارتباطاتی به این حوزه ها تعلق دارند.
• رقابت فزاینده در صنعت مشاوره رخ داد : علاوه بر بهبود کیفیت خدمات و ارائه انواع خدمات جدید، مشاوران مدیریت پویاتر شده اند و حتی در جستجوی مشتریان جدید بسیار جدی و تند عمل می کنند. این امر منجر به پیشرفتهای زیادی در نوع تبلیغات و بازاریابی خدمات مشاوره ای شده است.
• هشت شرکت بزرگ حسابداری نیز به صحنه آمدند : یک اتفاق مهم تصمیم هشت شرکت بزرگ دولتی در حوزه حسابداری برای ورود به حرفه مشاوره مدیریت بوده است. اگرچه طی دهه های گذشته مشاوره مدیریت با حسابداری و حسابرسی حرفه ای ناسازگار انگاشته می شد ولی در طی سالهای اولیه دهه ۱۹۶۰ مشاوره مدیریت توسط هشت شرکت بزرگ حسابداری به شدت تبلیغ شد. تا اواخر سالهای دهه ۱۹۸۰ این هشت شرکت بزرگ با ادغامهای مختلف به شش شرکت بزرگ و هم اکنون در سال ۲۰۱۴ به چهار شرکت بزرگ کاهش یافته اند.

• ادامه

• بین المللی شدن : تمام شرکتهای بزرگ و بسیاری از شرکتهای کوچک مشاوره ای برای یافتن مشتریان جدید تلاش خود را برای بین المللی کردن عملیات خود انجام ،و با تغییرات اقتصاد بین المللی خود را تطبیق داده اند.
• پیشرفت در روشهای مشاوره : تمرکز بیشتر بر روی مشارکت فعال مشتریان در فرایند حل مساله، رویکردهای جدید و مؤثر تر به تغییرات سازمانی، توسعه مهارتهای حل مسأله مشتریان ، مدیریت کیفیت در مشاوره و نیاز به یادگیری مشتریان در تمامی مسایل مشاوره قرار گرفته است.
• افزایش شایستگی و توانایی مشتریان در استفاده از مشاوران : بسیاری از سازمانها، اعم از خصوصی و دولتی، تبدیل به متخصصانی در استفاده از خدمات مشاوران شده اند. آنها معیارها و روشهای خود را برای انتخاب مشاوران، همکاری با آنها در طی مشاوره، نظارت مستمر بر مداخلات مشاوران، یادگیری از رویکرد مشاوران و ارزیابی نتایج توسعه داده و ایجاد کرده اند.
• مشاوره داخلی رایج شد : ارائه خدمات مشاوره تحت عناوین مختلف توسط واحدهای داخلی سازمان های خصوصی و دولتی پدیده جدیدی نیست. مشاور داخلی یک بازیگر اصلی در مرحله مشاوره مدیریت شده است.